Dân số Jakarta

Dân số Jakarta (thủ đô của Indonesia) vào khoảng 10,67 triệu người​ vào năm 2023, theo số liệu chính thức từ Cục Thống kê Indonesia.

• Top 10 thành phố đông dân nhất thế giới

Trước đó, cuộc Tổng điều tra dân số 2020 ghi nhận Jakarta có 10.562.088 người​. Như vậy, trong giai đoạn 2020–2023, dân số tăng rất chậm (chỉ khoảng 110 nghìn người, tương đương mức tăng ~1% trong 3 năm). Để đặt trong bối cảnh dài hơn, dân số Jakarta đã tăng từ khoảng 9,58 triệu người năm 2010 lên hơn 10,56 triệu năm 2020​ – tức tăng khoảng 1 triệu người trong một thập kỷ, thấp hơn tốc độ tăng của các thập niên trước.

Trong giai đoạn 5–10 năm gần đây, tốc độ tăng dân số có xu hướng chậm lại rõ rệt. Trước đại dịch COVID-19, Jakarta vẫn tăng khoảng ~1% mỗi năm; nhưng đến năm 2021 chỉ còn tăng ~0,6%, năm 2022 khoảng 0,64%, và năm 2023 chỉ còn 0,38% – mức thấp nhất cả nước​. Điều này cho thấy dân số Jakarta đang dần tiến tới trạng thái bão hòa.

Một điểm đáng chú ý là số liệu dân số có thể khác nhau tùy nguồn thống kê. Cục Thống kê (BPS) thường công bố dân số theo điều tra và ước tính, trong khi Sở Nội vụ (Dukcapil) thống kê dựa trên đăng ký hành chính. Theo BPS, dân số thực tế thường trú năm 2020 là khoảng 10,56 triệu​, nhưng Dukcapil ước tính con số cao hơn. Thống kê hành chính cho biết giữa năm 2024 dân số Jakarta đạt khoảng 11,13 triệu người​.

Sự chênh lệch này có thể do bao gồm cả số dân nhập cư chưa đăng ký dài hạn hoặc khác biệt về phương pháp tính. Dù vậy, cả hai nguồn đều cho thấy dân số Jakarta hiện đã vượt ngưỡng 10–11 triệu người, với tốc độ tăng rất thấp trong những năm gần đây.

Cơ cấu độ tuổi và giới tính của dân số Jakarta

Dân số Jakarta có cơ cấu tương đối trẻ và cân bằng giới tính. Theo kết quả Tổng điều tra dân số 2020, khoảng 23% dân số ở độ tuổi dưới 15 (nhóm trẻ em), gần 72% trong độ tuổi lao động (15–64), và chỉ khoảng 5% từ 65 tuổi trở lên. Điều này phản ánh một đô thị trẻ với lực lượng lao động dồi dào, trong khi tỷ lệ người cao tuổi còn thấp.

Độ tuổi trung vị ước tính vào khoảng đầu những năm 30. Về giới tính, nam giới chiếm tỷ lệ nhỉnh hơn nữ giới một chút – khoảng 50,5% nam so với 49,5% nữ (tương ứng ~102 nam/100 nữ)​. Cơ cấu giới tính này khá cân bằng, cho thấy không có sự chênh lệch đáng kể giữa số lượng nam và nữ trong dân cư Jakarta.

Nhìn vào tháp dân số năm 2021 (Hình 2), có thể thấy phần chân đế khá rộng ở các nhóm tuổi trẻ (0–4, 5–9, 10–14), cho thấy Jakarta vẫn có số lượng trẻ em và thanh thiếu niên đáng kể. Tuy nhiên, so với nhiều thập niên trước, tỷ trọng nhóm trẻ đang giảm dần do mức sinh thấp. Phần thân tháp (nhóm tuổi 20–54) rất rộng, chứng tỏ đa số dân số nằm trong độ tuổi lao động 35–39 là nhóm đông nhất​. Đỉnh tháp (65+ tuổi) tương đối nhỏ, phản ánh dân số già chưa chiếm tỷ trọng cao.

Xu hướng già hóa dân số bắt đầu xuất hiện nhưng diễn ra chậm. Nguyên nhân chính là do mức sinh tại Jakarta thấp hơn mức thay thế. Thống kê năm 2020 cho thấy tổng tỷ suất sinh (TFR) của Jakarta chỉ khoảng 1,75 con/phụ nữ – thấp nhất cả nước​. Mức sinh dưới 2,0 này sẽ khiến tỷ lệ trẻ em giảm dần và tỷ lệ người già tăng lên trong tương lai, nếu không có nhập cư bù đắp. Ngược lại, tuổi thọ trung bình của người dân Jakarta khá cao (ước tính trên 72 tuổi), nên số người cao tuổi sẽ ngày càng tăng về tuyệt đối, dù hiện tại chỉ chiếm 1/20 dân số.

Mật độ dân số và phân bố theo khu vực hành chính

Jakarta nổi tiếng là một trong những đô thị đông đúc nhất thế giới. Với diện tích đất khoảng 664 km²​ và hơn 10,6 triệu dân, mật độ dân số trung bình của toàn thành phố vào năm 2022 vào khoảng 16.000 người/km²​. Con số này cao gấp nhiều lần mức trung bình quốc gia và cũng thuộc hàng cao nhất so với các thành phố lớn toàn cầu. Mật độ dân số cao gây áp lực lớn lên hạ tầng giao thông, nhà ở và dịch vụ công cộng của Jakarta.

Tuy nhiên, mật độ dân cư phân bố không đồng đều giữa các khu hành chính trong thành phố. Jakarta được chia thành 5 thành phố (kota) hành chính đô thị và 1 huyện (kabupaten) hành chính ngoại thành (Quần đảo Seribu). Bảng dưới đây tóm tắt dân số, diện tích và mật độ của từng khu vực (số liệu 2023):

Từ bảng trên, có thể thấy Jakarta Đông (khu Đông) là khu đông dân nhất với khoảng 3,08 triệu người (chiếm gần 29% dân số thành phố). Kế đó là Jakarta Tây (~2,47 triệu) và Jakarta Nam (~2,23 triệu). Jakarta Trung tâm (quận trung tâm) tuy chỉ có ~1,05 triệu dân – ít nhất trong các quận – nhưng lại là khu có mật độ cao nhất, khoảng 20 nghìn người/km².

Sở dĩ Trung tâm Jakarta mật độ cao như vậy vì đây là lõi đô thị với diện tích nhỏ (chỉ ~52 km², chiếm chưa tới 8% diện tích toàn thành phố​) nhưng tập trung nhiều khu dân cư lâu đời, phố xá buôn bán và văn phòng.

Trong khi đó, Jakarta Bắc có diện tích khá lớn (bao gồm cả vùng ven biển) nên mật độ trung bình thấp nhất trong 5 kota (~12,9 nghìn người/km²), dù dân số cũng xấp xỉ 1,8 triệu. Jakarta Nam và Đông có diện tích rộng nhất, dân số đông, mật độ ở mức trung bình của thành phố (khoảng 14–17 nghìn/km²). Riêng huyện Quần đảo Seribu là vùng đảo xa bờ, dân cư thưa thớt (chỉ ~28 nghìn dân trên 11 đảo có người ở), mật độ khoảng 2,8 nghìn/km² – rất thấp so với nội đô Jakarta.

Nhìn chung, mật độ dân số Jakarta duy trì ở mức cao trên toàn địa bàn đô thị, đặc biệt tập trung dày đặc tại khu vực trung tâm và các quận nội thành truyền thống. Chính quyền Jakarta luôn phải đối mặt với những hệ quả của mật độ cao như ùn tắc giao thông, nhà ở chật chội, thiếu không gian công cộng, v.v. Việc phân bổ lại dân cư và giảm tải cho khu vực trung tâm là bài toán nan giải cho quy hoạch đô thị Jakarta.

Phân bố dân cư nội đô và vùng ngoại vi

Mặc dù Jakarta có mật độ cao trên toàn thành phố, nhưng có sự khác biệt giữa khu vực “nội đô” (urban core) và vùng ngoại vi trong quá trình phát triển đô thị. “Nội đô” Jakarta có thể hiểu là các quận trung tâm lịch sử (đặc biệt là Jakarta Trung tâm) và các khu đô thị xây dựng lâu đời, nơi tập trung cơ quan chính quyền, thương mại và dân cư từ thời thuộc địa. Những khu vực này hiện đã gần bão hòa dân số.

Thực tế, dân số Jakarta Trung tâm đang có xu hướng giảm nhẹ (giảm khoảng 8 nghìn người từ 2015 đến 2023) do quỹ đất hạn hẹp và một bộ phận dân cư dịch chuyển ra ngoài​. Ngược lại, các khu “vùng ven” trong ranh giới Jakarta như Đông, Nam, Tây – trước kia phát triển sau – vẫn tăng dân số (dù chậm) nhờ quá trình đô thị hóa mở rộng về phía rìa thành phố.

Quan trọng hơn, sự mở rộng đô thị vượt ra ngoài ranh giới hành chính Jakarta đã tạo nên một đại đô thị khổng lồ gọi là Jabodetabek (gồm Jakarta và các thành phố vệ tinh: Bogor, Depok, Tangerang, Bekasi). Nhiều người làm việc ở Jakarta nhưng sinh sống ở các vùng lân cận, do đó dân số ban ngày của Jakarta có thể cao hơn dân số thường trú khoảng vài triệu người​.

Tính đến năm 2022, toàn vùng đô thị Jakarta mở rộng ước tính có khoảng 32,6 triệu người​, trở thành vùng đô thị đông dân thứ hai thế giới (chỉ sau Tokyo). Điều này có nghĩa là phần lớn cư dân đô thị Jakarta thực sự sống ở ngoại vi, ngoài ranh giới thành phố, tại các huyện/thành phố vệ tinh thuộc tỉnh Tây Java và Banten.

Sự phân bố dân cư này cho thấy xu hướng giãn dân khỏi khu lõi trung tâm: nhiều người dân (đặc biệt tầng lớp trung lưu, lao động) chọn ra vùng ven hoặc ngoại ô để có chi phí sinh hoạt thấp hơn hoặc nhà ở rộng rãi hơn, rồi hàng ngày vào trung tâm làm việc. Điều đó giúp kìm hãm phần nào tốc độ tăng dân số nội thành Jakarta trong thập kỷ qua. Tuy nhiên, nó cũng tạo áp lực lên hệ thống giao thông kết nối giữa Jakarta và vùng phụ cận, khi hàng triệu người phải di chuyển liên vùng mỗi ngày.

Tóm lại, dân cư Jakarta hiện tập trung đông nhất tại các quận ven trung tâm và vùng giáp ranh, trong khi khu lõi trung tâm có xu hướng tăng chậm hoặc giảm dân do đã hết dư địa phát triển. Vùng ngoại vi đại đô thị (ngoài phạm vi Jakarta) tiếp tục thu hút thêm cư dân, dẫn đến một mô hình đô thị “siêu đô thị đa trung tâm” thay vì dồn hết vào nội đô Jakarta.

Các yếu tố ảnh hưởng đến biến động dân số Jakarta

Biến động dân số Jakarta chịu tác động bởi nhiều yếu tố, bao gồm tăng/giảm tự nhiên, di cư, đô thị hóa và chính sách quản lý đô thị.

Tăng/giảm tự nhiên (sinh – tử)

Yếu tố tự nhiên đang đóng vai trò ngày càng nhỏ trong tăng dân số Jakarta, do mức sinh thấp. Như đã đề cập, mức sinh TFR chỉ ~1,75 (2020) – thấp hơn nhiều so với mức sinh thay thế 2,1​. Nhờ y tế tốt, tỷ lệ tử vong ở Jakarta cũng thấp (tuổi thọ ~72-73 tuổi), nhưng tổng thể tăng tự nhiên chỉ còn rất thấp. Số liệu cho thấy giai đoạn 2010–2019, tăng tự nhiên đóng góp dưới 1%/năm vào tăng dân số; đến 2020–2023, có những năm tăng tự nhiên gần như bằng 0 do số sinh giảm và số tử tăng (đặc biệt năm 2021 khi đại dịch COVID-19 làm tử vong tăng cao).

Đại dịch đã ảnh hưởng nghiêm trọng: năm 2021, dân số Jakarta chỉ tăng 0,6% (giảm mạnh so với ~1% các năm trước)​, thậm chí có quý có thể âm do tử vong vượt sinh. Sau đại dịch, tỷ lệ sinh chưa phục hồi rõ rệt, do đó đóng góp tăng tự nhiên vẫn hạn chế.

Di cư và cơ học

Di cư liên tỉnh lịch sử là động lực chính làm Jakarta bùng nổ dân số suốt nhiều thập kỷ. Trong quá khứ, hàng loạt người từ khắp Indonesia đổ về Jakarta tìm việc làm và cơ hội, nhất là sau khi Jakarta được chọn làm thủ đô (1945)​. Giai đoạn 1950–1970, dân số Jakarta tăng gấp nhiều lần không chỉ do sinh mà chủ yếu do dòng người nhập cư (khi đó mỗi năm Jakarta nhận thêm trung bình 3–4% dân số)​.

Tuy nhiên, hiện nay xu hướng này đã thay đổi. Dòng di cư vào Jakarta chậm lại đáng kể, thậm chí có xu hướng đảo chiều nhẹ. Nguyên nhân là do chi phí sinh hoạt tại Jakarta cao, sự phát triển cơ hội việc làm ở các tỉnh khác dần thu hẹp khoảng cách, và chính Jakarta cũng khuyến khích giãn dân. Sau mỗi kỳ nghỉ lễ (Lebaran), lượng người nhập cư vào Jakarta giảm dần: ví dụ, sau Lebaran 2023 chỉ có khoảng 25,9 nghìn người nhập cư mới​ – con số khá nhỏ so với dân số hàng chục triệu. Trong đại dịch, nhiều người lao động mất việc đã rời Jakarta về quê, góp phần làm tăng trưởng dân số rơi xuống mức rất thấp năm 2020–2021​.

Hiện nay, Jakarta gần như không còn là “thỏi nam châm” hút dân mạnh mẽ như trước; thay vào đó, các thành phố vệ tinh lân cận đang hấp dẫn người nhập cư hơn vì còn đất đai và chi phí rẻ hơn.

Đô thị hóa và mở rộng đô thị

Jakarta đã trải qua quá trình đô thị hóa mạnh mẽ suốt thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21. Thành phố đã mở rộng từ diện tích ban đầu (vùng lõi Batavia cũ) ra các quận ngoại biên. Tuy nhiên, hiện tại Jakarta gần như không còn dư địa đất để đô thị hóa thêm trong ranh giới của mình.

Quá trình đô thị hóa vì vậy chuyển sang các vùng ngoại vi (vùng Jawa Barat và Banten lân cận). Jakarta vẫn hưởng lợi gián tiếp từ đô thị hóa khi vùng đại đô thị phát triển, nhưng bản thân dân số Jakarta tăng rất ít. Mặt khác, quá trình đô thị hóa nhanh trong quá khứ để lại hệ quả về quản lý dân cư: nhiều khu vực nhà ở tự phát, mật độ cao gây khó khăn cho quy hoạch.

Chính quyền từng áp dụng chính sách “đô thị khép kín” thời thập niên 1970 (dưới thời Thống đốc Ali Sadikin) nhằm hạn chế người nhập cư vào Jakarta​, nhưng không thành công lâu dài.

Ngày nay, đô thị hóa Jakarta chủ yếu là tái phát triển bên trong (vd: cải tạo khu ổ chuột, xây chung cư cao tầng để tăng sức chứa) hơn là mở rộng ra ngoài.

Chính sách hành chính – Kế hoạch dời đô

Yếu tố chính sách lớn nhất hiện nay là kế hoạch chuyển thủ đô Indonesia từ Jakarta đến thành phố mới Nusantara (tỉnh Đông Kalimantan). Động thái này dự kiến có tác động đáng kể đến dân số Jakarta trong trung và dài hạn.

Theo kế hoạch, bắt đầu từ 2024, một phần các cơ quan chính phủ và nhân lực (công chức, chuyên gia) sẽ di chuyển sang Nusantara. Chính phủ Indonesia đặt mục tiêu đến năm 2045 sẽ có khoảng 1,9 triệu người sinh sống và làm việc tại thủ đô mới​. Điều này bao gồm một lượng lớn người hiện đang ở Jakarta (quan chức, công chức trung ương, gia đình họ và các dịch vụ hỗ trợ).

Nếu kế hoạch diễn ra suôn sẻ, Jakarta có thể mất đi một phần dân số đáng kể (ước tính hàng trăm nghìn đến hơn 1 triệu người) trong hai thập kỷ tới do di cư đến thủ đô mới. Tuy nhiên, các chuyên gia nhận định sẽ không có cuộc “di dân” ồ ạt ngay lập tức khỏi Jakarta​.

Quá trình chuyển giao sẽ dần dần và Jakarta vẫn duy trì vai trò trung tâm kinh tế – tài chính của cả nước. Thậm chí, sau khi mất chức năng hành chính, Jakarta (dự kiến sẽ được trao quy chế đặc biệt như một “thành phố kinh tế”) có thể thu hút các hoạt động kinh doanh, dịch vụ nhiều hơn, giữ chân phần lớn dân cư.

Dẫu vậy, tác động ròng của việc dời đô khả năng cao sẽ làm giảm tốc độ tăng dân số Jakarta hơn nữa, thậm chí có thể khiến dân số ổn định hoặc suy giảm nhẹ trong tương lai nếu không có các nguồn tăng dân khác bù đắp.

Tổng hợp các yếu tố trên, có thể thấy dân số Jakarta đang trong giai đoạn chuyển đổi quan trọng. Từ một siêu đô thị tăng trưởng nhanh do nhập cư và mở rộng đô thị trong quá khứ, Jakarta nay bước vào thời kỳ tăng trưởng chậm và tái phân bố dân cư.

Tăng tự nhiên thấp, xu hướng di cư phân tán và chính sách dời đô đều góp phần giữ cho dân số Jakarta không tăng quá cao. Điều này có ý nghĩa tích cực ở khía cạnh giảm tải áp lực đô thị (giảm kẹt xe, bớt quá tải hạ tầng), nhưng cũng đặt ra thách thức về phát triển kinh tế – xã hội khi tốc độ tăng lao động chậm lại và dân số già dần.

Chính quyền Jakarta sẽ cần các chiến lược phù hợp để quản lý dân số trong bối cảnh mới – chẳng hạn như cải thiện chất lượng sống nội đô để hạn chế dòng chảy ra ngoại vi, và chuyển đổi mô hình kinh tế của thành phố sau khi không còn là thủ đô hành chính.

Tài liệu tham khảo:

1. Badan Pusat Statistik (BPS) – Dữ liệu dân số Jakarta theo tổng điều tra và ước tính hàng năm​.
2. BPS Jakarta – Báo cáo phân tích chuyên đề dân số (Long Form Sensus 2020) và số liệu dân số theo độ tuổi, giới tính​.
3. Chính quyền Jakarta – Cổng thông tin đầu tư (Invest Jakarta) cung cấp thống kê dân số và diện tích hành chính​.
4. Báo cáo GoodStats (2024) – Phân tích tốc độ tăng dân số Jakarta giai đoạn 2016-2023​.
5. Katadata (2021) – Thống kê mức sinh (TFR) các tỉnh Indonesia, cho thấy Jakarta thấp nhất cả nước​.
6. CNBC & Bloomberg (2023) – Đưa tin về kế hoạch dời đô Nusantara và dự kiến dân số sẽ di chuyển khỏi Jakarta​.

Bạn có biết?

• Top 10 thành phố đông dân nhất thế giới
• Top 10 nước giảm dân số mạnh nhất thế giới
• Top 10 nước đông dân nhất thế giới
• Top 10 quốc gia ít dân nhất thế giới
• Top 10 nước có tuổi thọ dân số cao nhất thế giới
• Top 10 nước có mật độ dân số đông nhất thế giới
• Top 10 nước thưa dân nhất thế giới
• Top 10 quốc gia có dân số trẻ nhất thế giới
• Top 10 quốc gia có dân số già nhất thế giới
• Top 10 nước tăng dân số nhanh nhất thế giới